Vertigo – Baş Dönmesi

Latince dönmek anlamına gelen vertigo hastanın kendisinin veya tüm çevresindeki nesnelerin döndüğünü hissettiği durumda kullanılır. Siddetli vertigoda hasta hareket edemez ve sıklıkla mide bulantısı ve kusma baş dönmesine eşlik eder. Hastaların bir kısmı dengesizlik, göz kararması, sersemlik hali gibi, gerçek anlamda baş dönmesi (vertigo) ile ilişkisi olmayan durumları tanımlamak için de baş dönmesi lafını kullanırlar. Baş dönmesi en sık iç kulak hastalıkları sonucu, daha nadir olarak ta beyin ve beyincikle ilgili hastalıklarda ortaya çıkar. Alkol ve bazı ilaçlar da baş dönmesine yol açabilir.

Denge Sistemi Anatomisi

İç kulak ta işitme ve denge organları birbirleriyle yakın komşuluk halinde yerleşmişlerdir. İşitmemiz, esas olarak salyangoz adıyla bilinen yapı tarafından, denge sistemimizin ana elemanı ise labirent ismi verilen kanal yapılarından meydana gelirler. Denge sisteminin ana yapısı olan labirent, 3 tane yarım daire kanalları ve hemen altında yer alan iki adet kesecikten oluşmaktadır.

Bu yapı her iki kulakta da bulunur ve hareketi algılar. Dönme hareketi yarım daire kanalları tarafından, yerçekimi ve ileri-geri hareket ise kesecikler tarafından algılanmaktadır.

Bu denge sistemi genel olarak vücudun konumunu, hareket ediyorsak hareketin doğrusal mı veya açısal mı (dönme şeklinde hareket) olduğunu ve hareketin yönünü algılamamızı sağlar.

İç kulaktaki denge organı, kaslarımız ve eklemlerimize yerleşmiş olan gerginlik ve konum algılayıcılar ve gözlerimiz, kabaca gövdemizi dengede tutan 3 bacak olarak tanımlanabilir. Bu 3 bacaktan birinin devre dışı kalması durumunda, diğer 2 si onun görevini üstlenir.

Dinlenme anında sağ ve sol taraf iç kulaktan beyine sürekli birbiriyle uyumlu ve eşit mesajlar yollanmaktadır. İç kulağı etkileyen bazı hastalıklar birbiriyle uyumlu bu mesajlarda bir bozulma ve bir tarafın diğer tarafa göre daha yoğun mesaj yollamasına neden olur ve bedenimiz hareketsizken beynimizin çoğu kez dönme şeklinde bir hareket algılamasına yol açar. Bu hastalıklar baş dönmesinin en sık görülen nedenlerini oluşturur.

Benign Paroksismal Pozisyonel Vertigo

vertigo-02İç kulakta bulunan 3 adet yarım daire kanalının her birinin ucunda aşağıdaki şekilde de gösterilen ampulla adındaki ampüle benzer kısım bulunur. Bu kısım, hareketin esas algılandığı kısımdır. Burada yer alan sinir lifleri, bu ampül yapısındaki organın üzerinde yer alan kristallerin hareketle yön değiştirmesini algılayarak beyine iletmektedirler.

Bu hastalıkta, bu kristaller bulundukları yerden koparak yarım daire kanallarının (en sık arka yarım daire kanalı) içine girer. Kanal içindeki sıvıda yüzen kristalcikler algılayıcı organda hareketle ortaya çıkan abartılı bir sinyal artışına yol açar. Bu da şiddetli baş dönmesi olarak algılanır. Bu hastalıkta başı özellikle belirli bir yöne döndürmekle, öne eğilmek veya yukarı kaldırmakla ortaya çıkan ve en fazla bir kaç dakika süren şiddetli baş dönmesi, bulantı ve bazen kusma oluşur. Bu hastalığın tedavisi gövde ve başa bazı hareketler yaptırılarak kristal parçacıkların yarım daire kanallarından keseciklerin içine atılması şeklindedir. Çok başarılı olan bu yöntem sayesinde bu hastalık tedavisi en kolay baş dönmesi hastalığı olmuştur. Bu hastalık kimi zaman tekrarlasa da aynı manevraların tekrarlanması ile yeniden kolaylıkla tedavi edilebilir.

Vestibuler Nörit

Nezle veya soğuk algınlığı gibi bir üst solunum yolu enfeksiyonunu takip eden haftalarda ortaya çıkan siddetli baş dönmesi, bulantı ve kusma ile karekterize bir hastalıktır. Bu hastalık virüsün veya ona karşı vücutta oluşan bağışıklık yanıtının iç kulaktaki denge organı veya ondan çıkıp beyine giden denge sinirini etkilemesiyle oluşur. Bu hastalıkta baş dönmeleri bazen günler, bazen haftalar sürer. Tedavisi istirahat ve baş dönmesinin şiddetli olduğu dönemlerde baş dönmesi ve bulantıya karşı bazı ilaçlar kullanılmasıdır. Bu hastalık bir süre sonra kendiliğinden düzelmektedir.

Meniere Hastalığı

İlk kez 1800 lerde Meniere adlı Fransız doktor; baş dönmesi, kulak çınlaması ve işitme kaybı olan bir hasta tanımlamıştır. Daha sonraları iç kulak sıvılarında nedeni tam bilinmeyen bir basınç artışına bağlı olarak gelişen bu hastalığa ilk tarif eden doktorun adı verilmiştir. Ataklar halinde gelen baş dönmesi ve sıklıkla ona eşlik eden hasta kulakta hissedilen çınlama, dolgunluk ve basınç hissi ve işitme kaybıdır. Bu hastalık bir kulakta başlayıp, zaman içinde diğer kulağı da etkileyebilir. Hasta kulakta zaman içinde işitme kaybı kalıcı bir hal alabilir. Bu hastalığın tedavisi tuzsuz diyet, bazı idrar söktürücüler ve diğer bazı ilaçlardır. Bu tedavilere karşın düzelmeyen baş dönmesi atakları nedeniyle bazı hastalarda kimi cerrahi tedaviler gerekebilmektedir.

Labirentit

İç kulaktaki labirent adıyla bilinen denge sisteminin enfeksiyonudur. Bu enfeksiyon, işitme yapılarını da etkiler. Genellikle 3 farklı şekilde oluşmaktadır; eğer etken bakteri ise, işitme ve denge birlikte etkilenir, hastalığın ortadan kalkması ile oluşan yara dokusu nedeniyle işitme ve denge bozulur. Denge, aynı zamanda beyin tarafından yönlendirildiğinden yaklaşık 2 ay sonra yeniden sağlanır ancak o tarafta işitme kaybedilmiş olur. Etkenin virus olması durumunda hastalığın tedavisi ile hem işitme hem de denge yeniden eski haline döner. Toksik labirentit de viral labirentit gibidir, baş dönmesi ve çınlama genellikle geri dönüşlü olur.

Yukarıda belirtilen en sık görülen nedenler dışında iç kulak zarcıklarında yırtılma, iç kulak enfeksiyonları, iç kulak damarlarında tıkanma, kafa travması, orta ve iç kulakla ilgili bazı cerrahi girişimler, alkol ve bazı ilaçlar da baş dönmesi oluşturabilir.

Tüm bu hastalıklar İÇ KULAK KAYNAKLI baş dönmeleridir. Bunların haricinde bir de MERKEZİ SİNİR SİSTEMİ kaynaklı baş dönmeleri vardır.

Merkezi sinir sistemi kaynaklı baş dönmelerine örnekler;

Damarsal patolojiler:

• Vertebrobasiller yetmezlik: Beyine giden kan akımının azalmasıdır.
• Posterior fossa migreni
• Vaskuler lup sendromu
• Damar tıkayıcı hastalıklar
• Multipl sklerozis
• Beyin tümörleri
• Amyotrofik lateral sklerozis, gibi hastalıklardır.

Bu hastalıkların hemen hepsinde eşlik eden nörolojik bulgular mevcuttur.

Baş dönmesi ile müracaat eden hastada neler yapılır?

Öncelikli olarak baş dönmesinin sebebini ortaya koyacak şekilde ayrıntılı olarak şikayetleri dinlenir ve sorular sorulur. baş dönmesinin başlama şekli, süresi, baş hareketleri ile artıp artmaması, çınlama olup olmaması, işitme kaybının olup olmaması ya da baş dönmesi sonrasında işitmesinin yeniden düzelip düzelmemesi, hastanın ataklar sırasında sendeleyip yere düşmesi ya da başka bir nörolojik hastalık olup olmaması, ilaç kullanıp kullanmadığı sorulur.

Daha sonra ayrıntılı bir kulak burun boğaz muayenesi yapılır. Bu muayenede farklı olarak nörolojik muayene de yapılır ve merkezi sinir sistemi ve omurilik de kontrol edilir.

Yapılan çeşitli manevralar ile baş dönmesinin sebebi ortaya konulmaya çalışılır. Bu manevralar genellikle hasta yatar şekilde ve baş hareketlerine bakarak yapılmaktadır.

Kalorik test

Hastanın işitmesinin değerlendirilmesi amacıyla işitme testleri ve çeşitli refleks testleri yapılabilir.

Her iki kulağa sıcak ya da soğuk su veya hava üflenen bir düzenekle kalorik test adı verilen, iç kulakta bulunan denge sisteminin uyarılarak her iki kulağın karşılaştırmalı analizinin yapıldığı bir test ile muhtemel patolojiler ortaya konmaya çalışılır. Denge bozukluklarında denge platformu ya da rotatuvar koltuk testleri ile ileri tanı yöntemleri kullanılabilir.

Bunların haricinde çeşitli görüntüleme yöntemlerine başvurulabilir. Bunlar arasında özellikle beyin ve omurilik patolojilerini ortaya koyan MR ya da tomografi, veyahut beyine giden kan akımının azlamasından şüphelenildiğinde doppler ultrasonografi tanı koymaya yardımcı tetkiklerden bazılarıdır.

Tedavi

• Genellikle periferik tipte baş dönmelerinin tedavisi ilaçla yapılır. Enfeksiyon durumunda antibiyotikler uygulanır.
• Diğer ilaçlar arasında beynin ve iç kulağın oksijenlenmesi ve kan akımını artırıcı etkiye sahip ilaçlar ve damar açıcılar kullanılır.
• Meniere hastalığında ilave olarak idrar söktürücüler fayda sağlamaktadır.
• Bu ilaçlara ek olarak verilen rehabilitasyon egzersizleri ile kişi kısa sürede iyileşmektedir.
• Bazen özellikle vestibüler nöritte, tedaviye yanıt alınmaz ise cerrahi yöntem ile hastalık kontrol edilmektedir.

Sonuç olarak baş dönmesi çoğu kez iç kulakla kimi zaman da beyin ve beyincikle ilgili bir rahatsızlıklardan kaynaklandığını vurgulamak isteriz. Bu nedenle sizin için sorun olan baş dönmesi ortaya çıktığında bir Kulak Burun Boğaz veya Nöroloji uzmanından yardım istemenizi öneririz.